Jak ratować firmę przed utratą wiarygodności

Utrata płynności finansowej w dłuższym okresie może doprowadzić do powstania, czy kumulacji długów. Zanim wierzyciele sami zaczną się upominać o spłatę i sięgać po drastyczne środki, lepiej zaoferować im którąś z form zabezpieczenia. W ten sposób można uchronić własną firmę przed utratą wiarygodności.

Zabezpieczenie spłaty długów jest rozwiązaniem pozwalającym na utrzymanie poprawnych relacji z kontrahentami. Z jednej strony oni zyskują pewność, że wierzytelności zostaną spłacone, z drugiej strony dłużnik zyska nieco więcej czasu na wyjście z finansowego dołka, a przy tym nie narazi się na utratę zaufania partnerów w biznesie.

Hipoteka

Jeżeli firma zobowiązana, lub jej właściciel dysponuje prawem do określonego majątku, może przekazać wierzycielowi władztwo faktyczne lub uprawnienia do rzeczy i praw majątkowych. Istnieje kilka form tego rodzaju zabezpieczenia. Jedną z nich jest hipoteka.

Hipoteką można zabezpieczyć zarówno należność główną, jak odsetki oraz koszty postępowania egzekucyjnego. Przedmiotem hipoteki może być własność nieruchomości, a także użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

Właściciel może dysponować rzeczą dowolnie uwzględniając jednak pewne ograniczenia wynikające z hipoteki, natomiast wierzyciel ma do rzeczy tylko takie prawa, jakie wynikają z prawa.

Ważne, aby przy ustanowieniu hipoteki zachować wymaganą przez prawo formę. Dłużnik musi złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego (art. 245 § 2 kodeksu cywilnego). Kolejnym warunkiem skuteczności hipoteki jest dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 67 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Hipoteka nie wygasa po przeniesieniu własności nieruchomości na inny podmiot.

Wierzyciel, który chce wykorzystać hipotekę do odzyskania należności powinien uczynić to w drodze pozwu sądowego. Jeżeli prawa do przedmiotu hipoteki zostały przeniesione na inny podmiot, wierzyciel powinien zaznaczyć, że pozwany odpowiada przedmiotowo do zastawionej nieruchomości, dochodzenie należności będzie się odbywało wyłącznie z przedmiotu lub prawa zastawionego hipoteką.

Zastaw

Pierwszym rodzajem zastawu jest zastaw zwykły. Jego istotą jest wydanie zastawionej rzeczy wierzycielowi. Zastaw zwykły powinien być pisemnie udokumentowany i oznaczony datą pewną (najprostszym sposobem uzyskania daty pewnej jest jej poświadczenie u notariusza). Właściciel rzeczy, czyli dłużnik nie może w tym przypadku nią dysponować. Zastaw wygasa wraz ze zwrotem rzeczy dłużnikowi. Zastaw zwykły ze względu na konieczność wydania rzeczy jest stosunkowo rzadko wybieraną formą zabezpieczenia.

Doskonalszą formą zastawu jest zastaw rejestrowy. W tej formie dłużnik może korzystać z przedmiotu zastawu, gdyż wydanie rzeczy jest w tym przypadku zastępowane jest wpisem do rejestru zastawów. Aby ustanowić zastaw rejestrowy należy sporządzić pisemną umowę, lecz nie ma potrzeby poświadczania jej daty przez notariusza. Kolejną czynnością jest wpis do rejestru zastawów prowadzonego przez wydział gospodarczy sądu rejonowego właściwego dla adresu zamieszkania zastawcy (dłużnika, czy też właściciela rzeczy zastawianej).

Przedmiotem zastawu może być konkretna ruchomość, rzeczy oznaczone co do gatunku, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych, prawa z papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych.

Wierzyciel może zostać zaspokojony w drodze egzekucji sądowej z przedmiotu zastawionego lub w drodze przejścia tego przedmiotu na jego własność, ze sprzedaży przedmiotu zastawu oraz dochodów firmy dłużnika.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

W tym przypadku własność przedmiotu czasowo przechodzi na własność wierzyciela. Umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie strony mogą sformułować dość swobodnie. Ważne, aby w treści umowy znalazły się postanowienia dotyczące określenia wierzytelności podlegającej zabezpieczeniu, ścisłego określenia rzeczy podlegającej przewłaszczeniu na zabezpieczenie oraz ścisłego określenia warunku, którego spełnienie będzie skutkowało powrót własności mienia do przewłaszczającego (zapłata zobowiązania).

Przewłaszczenie na zabezpieczenie dłużnikowi daje gwarancję, że w momencie spłaty zobowiązań, przedmiot będący przedmiotem umowy będzie z powrotem w jego posiadaniu. W przypadku, gdyby tak się nie stało wierzyciel może zaspokoić roszczenia z przejętej ruchomości. Ta forma zabezpieczenia rodzi pewną niedogodność dla wierzyciela, bowiem, jeśli dłużnik nie spłaci swojego zobowiązania i dobrowolnie nie będzie chciał wydać rzeczy przewłaszczonej, konieczne jest wszczęcie postępowania sądowego w celu windykacji tych przedmiotów.

Dobrowolna egzekucja z majątku dłużnika

Dłużnik może zaproponować wierzycielowi formę osobowego zabezpieczenia polegającą na dobrowolnym poddaniu się egzekucji z jego majątku. W tym celu zobowiązany musi sporządzić oświadczenie w formie aktu notarialnego. Wierzyciel, który dysponuje takim aktem jest w stanie bardzo sprawnie przeprowadzić egzekucję należności. Oświadczenie dłużnika zastępuje w tym przypadku wyrok. Wierzyciel musi zwrócić się do sądy jedynie po nadanie klauzuli wykonalności. Sąd przeprowadzi czynności sprawdzające mające na celu upewnienie się, czy zostały spełnione zostały przesłanki do wykonania egzekucji. Uzyskanie klauzuli wykonalności uprawnia do wystąpienia z wnioskiem egzekucyjnym do komornika sądowego.

Weksel własny

Dłużnik może również wystawić weksel własny oraz deklarację wekslową. Wierzyciel może wówczas dochodzić roszczeń w systemie nakazowym. Instytucja weksla bardzo przyspiesza całą procedurę. Sąd wydaje nakaz zapłaty, a wierzyciel na tej podstawie może przejąć majątek dłużnika. Z majątku zajętego można już prowadzić egzekucję sądową.

Weksel powinien zawierać wszystkie wymienione elementy:

• nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
• przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
• oznaczenie terminu płatności;
• oznaczenie miejsca płatności;
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
• podpis wystawcy wekslu.

Brak któregokolwiek z elementów powoduje, że dokument jest nieważny. Wyjątkiem jest oznaczenie terminu płatności, którego brak oznacza, że weksel jest płatny za okazaniem.

Dłużnik może się również spodziewać, że wierzyciel sprzeda weksel firmie windykacyjnej. Dla wierzyciela jest to forma korzystna pod względem wygody i czasu odzyskania wierzytelności, jednak te udogodnienia mają swoją cenę. Firmy windykacyjne odkupują wierzytelności za cenę dużo niższą niż ich rzeczywista wartość.

Poręczenie innego podmiotu (osoby trzeciej)

Poręczenie jest również formą zabezpieczenia osobowego. Polega ona na tym, że w razie braku uregulowania zobowiązania przez dłużnika, wierzyciel może dochodzić roszczeń z majątku osoby poręczającej.

Poręczenie wymaga umowy sporządzonej w formie pisemnej, której stronami będą wierzyciel oraz poręczyciel. Poręczycielem może zostać zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna.

Zobowiązanie poręczyciela nie może wykraczać poza zobowiązanie główne, może jednak być ograniczone w stosunku do wysokości tego zobowiązania.

W przypadku poręczenia wierzyciel może dochodzić roszczeń zarówno od dłużnika, jak poręczyciela. Aby chronić interesy poręczyciela, warto w umowie zaznaczyć, że wierzyciel może dochodzić od niego roszczeń, dopiero, gdy działania wobec dłużnika mające na celu odzyskanie długu nie przynoszą skutku.

Jeżeli wierzyciel zaspokoi swoje roszczenia z majątku poręczyciela, poręczyciel może dochodzić roszczeń od dłużnika.

Poręczyciel powinien być świadomy pewnych rozwiązań prawnych stosowanych przy tego rodzaju zabezpieczeniu. W tym przypadku, zgodnie z art. 518 par. 1 pkt 1 k.c., roszczenie nabyte przez poręczyciela przedawnia się zatem w terminie przewidzianym dla przedawnienia roszczenia wierzyciela wobec dłużnika głównego. Oznacza to, że jeśli poręczyciel jest osobą fizyczną, zaś wierzyciel jest przedsiębiorstwem, to zgodnie z przepisami wierzyciel realizuje swoje roszczenia regresowe w terminach przedawnienia właściwych dla przedsiębiorców (czyli krótszych, niż w przypadku osób fizycznych).

Przystąpienie do długu

Inną formą zabezpieczenia zobowiązań jest przystąpienie osoby trzeciej do długu. Tym samym wierzyciel może dochodzić roszczeń z majątku dłużnika oraz współdłużnika. Osoba przystępująca do długu odpowiada solidarnie za zobowiązania dłużnika. Instytucja przystąpienia do długu nie jest regulowana przepisami kodeksu cywilnego, nie ma też obowiązku sporządzania na tę okoliczność umowy. Oczywistym jest jednak, ze umowa porządkuje wszystkie postanowienia stron i zabezpiecza je przed zaniechaniem lub nadużyciami.

Umowa powinna zawierać co najmniej takie elementy jak:

• określenie stron umowy, dłużnika i osoby trzeciej określanej jako przystępujący,
• określenie przedmiotu umowy, czyli przystąpienie do długu, szczegóły dotyczące długu, w tym: wysokość, datę powstania oraz powody jego powstania,
• oświadczenie woli przystępującego o przyjęciu długu i solidarnej odpowiedzialności z dłużnikiem.

Dłużnik nie jest zobowiązany do spłaty zadłużenia, jeśli zrobi to przystępujący. Warto zamieścić w umowie zapis określający wysokość zwrotu przez strony umowy. Jeśli takiej klauzuli nie będzie, wówczas przyjmuje się, że strony opłacają po połowie całego zobowiązania.

Którą formę zabezpieczenia zaproponować wierzycielowi?

Dłużnik, który prowadzi rozmowy z wierzycielem na temat zabezpieczenia swoich zobowiązań musi liczyć się z odmową, co do niektórych form zabezpieczenia. Istotną kwestią, decydującą o akceptacji określonego wariantu będzie m.in. ilość posiadanego przez zobowiązanego majątku, oraz np. fakt dotychczasowo istniejących obciążeń (hipoteki innych wierzycieli).

Warto też dostosować formę zabezpieczenia do wielkości kwot zobowiązania oraz możliwości spłaty długu w określonym terminie. Prawdopodobnie wierzyciel, który będzie musiał (na podstawie osiągniętego porozumienia) długo czekać na spłatę zobowiązania, będzie raczej przychylał się do rozwiązań, które pozwolą mu na maksymalnie ułatwione odzyskanie wierzytelności, a jednocześnie spowodują dotkliwą stratę dla dłużnika.